การดำเนิการตามแนวพระราชดำริ: ส่งต่อความหลากหลายทางระบบนิเวศสู่คนรุ่นหลัง

“การอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติไม่ได้หมายถึงการเก็บเอาไว้ไม่ให้ใครเข้าถึง แต่หมายถึงการรักษาไว้อย่างยั่งยืนเพื่อให้สามารถใช้ประโยชน์ได้อย่างเหมาะสม” รศ. ผุสตรี ปริยานนท์ ภาควิชาชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย กล่าว

เนื่องจากทรัพยากรธรรมชาติทั่วโลกกำลังตกอยู่ภายใต้อันตราย ความหลากหลายทางนิเวศวิทยาจึงเป็นเรื่องสำคัญในการเก็บรักษาไว้เพื่อประโยชน์ของคนรุ่นหลัง ตามแนวพระราชดำริของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุยเดช บรมนาถบพิตร สมเด็จพระบรมชนกนาถ และ สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เพื่อตอบสนองพระราชดำริและพัฒนาความยั่งยืนของความหลากหลายทางระบบนิเวศ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยได้เข้ามามีส่วนร่วมในการอนุรักษ์พันธุ์ไม้ของไทย

พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุยเดช บรมนาถบพิตร สมเด็จพระบรมชนกนาถ ทรงชี้ให้เห็นความสำคัญของการอนุรักษ์ทรัพยากรพันธุกรรมพืชเป็นครั้งแรกในปี พ.ศ. 2503 และในปี พ.ศ. 2535 สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีได้ทรงรับสนองพระราชประสงค์โดยทรงริเริ่มโครงการอนุรักษ์ทรัพยากรพันธุกรรมพืช ซึ่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยเป็นส่วนหนึ่งของโครงการสำคัญนี้ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2541 โดยมีหน้าที่ศึกษาและขยายงานสู่สาธารณชน

โครงการดังกล่าวมีวัตถุประสงค์เพื่อฝึกอบรมบุคลากรด้านการอนุรักษ์พันธุ์พืชและความหลากหลายทางระบบนิเวศ พร้อมสร้างงานวิจัยด้านการอนุรักษ์และพัฒนาทรัพยากรธรรมชาติเพื่อประโยชน์ของประชาชน ภารกิจของจุฬาฯ มีความสำคัญอย่างยิ่งในช่วงเวลาที่ทรัพยากรธรรมชาติอยู่ภายใต้การคุกคามจากการเติบโตของจำนวนประชากร ซึ่งส่งผลให้มีการใช้ทรัพยากรเพิ่มขึ้นทั้งในด้านอาหาร ที่อยู่อาศัย พลังงาน และยารักษาโรค ในขณะที่ความก้าวหน้าทางเทคโนโลยีและอื่นๆ ก็ส่งผลกระทบต่อทรัพยากรและสิ่งแวดล้อมเช่นดียวกัน

ภารกิจหลักของโครงการคือการศึกษาพันธุ์พืชและความหลากหลายทางพันธุกรรมในสภาพแวดล้อมทางภูมิศาสตร์ต่างๆ ของประเทศไทย ตั้งแต่ป่าดิบเขา ป่าดิบชื้น ป่าเต็งรัง ป่าเต็งรัง ป่าดิบที่ราบต่ำ และป่าชายเลน จากการศึกษาพบว่ามีพันธุ์พืชที่พบเฉพาะในประเทศไทยไม่ต่ำกว่า 20,000 ชนิด ประกอบด้วยเห็ด 1,200 ชนิด ไลเคน 300 ชนิด เฟิร์น 633 ชนิด กล้วยไม้มากกว่า 1,000 ชนิด และพืชมีท่อลำเลียงกว่า 10,000 ชนิด และยังได้ขยายการศึกษาวิจัยไปสู่ความหลากหลายของสัตว์ที่มีถิ่นที่อยู่อาศัยแตกต่างกันในแต่ละภูมิประเทศ เช่น สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม นกและสัตว์เลื้อยคลาน ปลาและสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลัง เช่น แมลงและหอย สัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำ โปรโตซัว และสิ่งมีชีวิตอื่น ๆ

ภายในระยะเวลาตั้งแต่ปี พ.ศ. 2556 ถึง 2558 จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยได้ผลิตผลงานวิจัยจำนวน 60 ชิ้น เช่น “ความหลากหลายและบทบาทของมดขาวและมดขาวในป่าเต็งรังในจังหวัดน่าน” และ “ความหลากหลายของค้างคาวและสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมขนาดเล็กในพื้นที่โครงการและอนุกรมวิธานของนก Braconidae (Hymenoptera: Ichneumonoidea)”.

นอกจากนี้ยังได้จัดทำหนังสือ 12 เล่ม ที่มาจากผลงานวิจัยและได้เผยแพร่ทางออนไลน์เพื่อให้ประชาชนและเยาวชนได้ศึกษา ยกตัวอย่างเช่น ความรู้จากทรัพยากร”จากทรายสู่ใต้ทะเล” ซึ่งให้ความรู้เกี่ยวกับประโยชน์ที่ได้รับจากการเลี้ยงหอยลายเสือ ความหลากหลายของค้างคาวในผืนป่าตะวันตก และคู่มือเกี่ยวกับความหลากหลายทางชีวภาพสำหรับเยาวชนที่เข้าร่วมค่าย

ค่ายอนุรักษ์ความหลากหลายทางชีวภาพและทรัพยากรธรรมชาติจัดขึ้นทุกปีสำหรับคนของคุณที่มีอายุต่ำกว่า 18 ปี เพื่อขยายความตระหนักรู้เกี่ยวกับสิ่งแวดล้อมและการปกป้องทรัพยากรธรรมชาติ โดยหวังว่าพวกเขาจะส่งต่อความรู้ให้กับผู้อื่นในอนาคต

จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยยังเผยแพร่ความรู้ด้านทรัพยากรธรรมชาติและความหลากหลายทางชีวภาพแก่ชุมชนท้องถิ่นเพื่อให้ประชาชนสามารถนำไปประยุกต์ใช้ให้เกิดประโยชน์ในการประกอบอาชีพและส่งเสริมการอนุรักษ์

บุคลากรของมหาวิทยาลัยทุกคนถือปฏิบัติตามกรอบแผนแม่บทโครงการอนุรักษ์ทรัพยากรพันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริ อย่างเคร่งครัด ซึ่งสอดคล้องกับยุทธศาสตร์การวิจัยแห่งชาติ พ.ศ. 2555-2559 และยุทธศาสตร์และพันธกิจของจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย พ.ศ. 2555-2559 โดยมีเป้าหมายจะสร้างความตระหนักรู้ในการเห็นความสำคัญของการปกป้องและใช้ประโยชน์จากทรัพยากรและความหลากหลายทางชีวภาพอย่างเหมาะสมอย่างยั่งยืน

การระบาดใหญ่ของโควิด-19 ในปี 2020 ทำให้ผู้คนจำนวนนับไม่ถ้วนไม่มีงาน อาชีพ หรือรายได้ ผลกระทบทางเศรษฐกิจที่ไม่อาจหยั่งรู้ได้ วิกฤตเศรษฐกิจได้เปิดโอกาสให้สร้างทุนทางสังคม นี่คือแนวทางการจ้างงานสำหรับ CLNR ซึ่งเป็นหนึ่งในหน่วยงานที่ได้รับทุนสนับสนุนจากกระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ การวิจัยและนวัตกรรม (MHESI) เพื่อการบรรเทาทุกข์ทางเศรษฐกิจ CLNR ได้ว่าจ้างพนักงานรวม 138 คน ใน 6 จังหวัด ได้แก่ สระบุรี นครนายก ปราจีนบุรี กาญจนบุรี ชลบุรี และจันทบุรี เพื่อจัดทำฐานข้อมูลทรัพยากรท้องถิ่นสำหรับโครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริสมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ในช่วงเดือนกรกฎาคม – กันยายน 2563

มีการรวบรวมข้อมูลจำนวนมากเกี่ยวกับทรัพยากรในท้องถิ่น ข้อมูลได้รับการรวบรวมเพื่อให้ง่ายต่อการค้นหาข้อเท็จจริงที่สำคัญที่สุดเกี่ยวกับภูมิภาค ฐานทรัพยากรท้องถิ่นจังหวัดสระบุรี” ที่จะออกเผยแพร่สู่สาธารณชนในปี พ.ศ. 2563 ในรูปแบบสิ่งพิมพ์และหนังสือดิจิตอลก่อนที่เนื้อหาในหนังสือจะ ซึ่งได้รับการปรับปรุงและเผยแพร่เป็นครั้งที่สองในปี พ.ศ. 2565 หลังจากโครงการดังกล่าวสิ้นสุดลง สระบุรีโมเดลที่ได้ข้อมูลที่สมบูรณ์และครอบคลุมที่สุดถูกนำมาใช้เป็นพิมพ์เขียวสำหรับโครงการในอนาคต

“โครงการนี้ไม่เพียงแต่สร้างรายได้ให้กับคนในท้องถิ่นที่ได้รับผลกระทบจากโควิด-19 เท่านั้น แต่เรายังต้องการให้พวกเขาเข้าใจเกี่ยวกับชุมชนและบ้านเกิดของพวกเขา ทำให้พวกเขารู้ว่าพวกเขาสามารถทำงานที่บ้านเกิดได้ และไม่จำเป็นต้องออกไปทำงานไกลบ้านเกิด สามารถทำงานเพื่อบ้านเกิดของตน ซึ่งจะทำให้เกิดความรู้สึกรักและภูมิใจในแผ่นดินเกิด” ผศ.ดร.นพดล กิจธนา ผู้อำนวยการ CLNR กล่าวถึงเป้าหมายของโครงการผศ.ดร.นพดล กล่าวเพิ่มเติมว่า หลังจากจบโครงการในระยะแรก พนักงานหลายคนเริ่มตระหนักถึงชุมชนของตน และมีโอกาสสร้างงานในบ้านเกิดของตนเอง

ในปี พ.ศ. 2564 โรคระบาดได้ทวีความรุนแรงขึ้นเป็นระลอกที่สามและสี่ กระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ การวิจัยและนวัตกรรม (MHESI) ได้ขยายโครงการ “มหาวิทยาลัยสู่ตำบล (ตำบล) – สร้างรากแก้วให้กับประเทศ (U2T)” โดยเพิ่มจำนวนงานในเมือง 3,000 แห่งทั่วประเทศ หลายหน่วยงานในจุฬาฯขานรับด้วยการเปิดตัวโครงการต่างๆเพื่อจ้างงานกลุ่มเป้าหมาย CLNR ทำงานร่วมกับ 3 เมืองในอำเภอแก่งคอย จังหวัดสระบุรี ซึ่งเป็นที่ตั้งของศูนย์ ได้แก่ ห้วยแห้ง ชำผักแพว และตาลเดียว

CLNR มองเห็นโอกาสในการปลุกจิตสำนึกของผู้คนในภูมิปัญญาท้องถิ่นและความภาคภูมิใจในท้องถิ่น จึงขยายโครงการสู่โรงเรียนในจังหวัดสระบุรี

“เราสอนผู้เข้าร่วมเกี่ยวกับระบบนิเวศของหญ้าแฝก การเก็บเกี่ยว และการใช้ประโยชน์ วิทยากรจากเครือข่ายอนุรักษ์หญ้าแฝกสอนผู้เข้าร่วมใน 12 อำเภอถึงวิธีการทำหัตถกรรมจากหญ้าแฝก เราขอให้อาจารย์จากจุฬาฯมาบรรยายเกี่ยวกับการออกแบบร่วมสมัยเพื่อจุดประกายความคิดใหม่ ๆ เชิญวิทยากรจากบริษัทเอกชนมาสอนการตลาดแบบดิจิทัลพร้อมทีมงานจากลาซาด้าประเทศไทย” ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.นพดล กิจธนา ผู้อำนวยการ CLNR กล่าว

ผู้เข้าร่วมจะได้เรียนรู้ทักษะ ภาษาอังกฤษ ความรู้ด้านดิจิทัล ทักษะทางสังคม และทักษะทางการเงิน จากแพลตฟอร์มการเรียนรู้ออนไลน์ของ Thai MOOC, ตลาดหลักทรัพย์แห่งประเทศไทย (ตลท.) และสำนักงานพัฒนารัฐบาลดิจิทัล (DGA)

แม้ว่าโครงการจ้างงานนี้จะสิ้นสุดลงและอยู่ในขั้นตอนการประเมินขั้นสุดท้าย แต่คนในชุมชนยังคงดำเนินชีวิตด้วยรายได้ ความรู้ และทักษะใหม่ ๆ ที่ได้จากโครงการ ซึ่งเป็นการสร้างโอกาสที่ดีให้กับตนเองและชุมชน

ที่มา: Manager Online
[ https://mgronline.com/greeninnovation/detail/9650000008256 ]

รายละเอียดที่เกี่ยวข้อง:

• https://anyflip.com/tqmmg/jkdc/
• https://www.newswise.com/articles/chula-creates-jobs-and-business-opportunities-to-fight-economic-woes-and-instill-local-pride
• https://mgronline.com/greeninnovation/detail/9650000008256